HAH06083

hierarchical

Húsbóndi Hnausum 2

HAH00508

associative

27.5.1891

Sameiginleg landamörk

HAH06800

associative

barn þar

HAH04195

associative

vinnukona þar 1930

HAH06905

associative

11.9.1950

fæddur þar

HAH03960

associative

var þar 1901 og 1920

HAH03268

associative

var í Hnausaseli

associative

– Skíðastaðir: …(1545) Að áliðnu sumri engjaslátt féll skriða mikil í Vatnsdal eina nótt, á þeim bæ er Skíðastaðir heita, þar urðu XIV menn undir, og bóndinn, sá hét Sæmundur, og val vel fjáreigandi; fannst ekki í skriðunni þó leitað væri , annað en hönd Sæmundar bónda sú hin hægri, og kenndist af því að silfurbaugur var á. Svo var metið sem sú hönd skyldi fá kirkjuleg, fyrir ölmusugjafir er hún var tilhöfð. Völlur hljóp langt yfirfram á eyrar, og er nú kallað að Hnausum, þar er nú bygð og heyskapur góður; hafði vatnshlaup komið úr hrauninu og hrundið fram túni, en þar var stöðuvatn á sléttlendinu er vatnið nam staðar (Espólín). …(1545) Féll mikil skriða í Vatnsdal um eina nótt að áliðnu sumri um engjasláttutíma, og tók af einn bæ, þann er Skíðastaðir hét Urðu þar undir 14 menn. Þar bjó sá maður, er Sæmundur hét, vel fjáreigandi. Ekkert fannst í því mikla skriðufalli, nema hönd hin hægri af Sæmundi bónda, og var hún auðkennd, því henni fylgdi silfurbaugur, er á fingrinum var, Vildu menn svo í þann tíma þetta ráða, að sú hans hönd skyldi fá kirkjuleg fyrir ölmusugjafir, að hann gaf alltíð fátækum með henni. Völlur af Skíðastöðum hljóp yfir langt á eyrar, sem þeir kalla nú Hnausa, og er þar nú byggð og heyskapur mikill. Vatnshlaup hafði komið undan grjóthruninu (grjóthrauninu), og hratt það fram túninu, og er þar nú stöðuvatn á sléttlendinu, sem vatnið nam staða, en sú fárlega skriða upp undan, sem nefnd er Skíðastaðaskriða nú síðan (Skarðsannáll). …(1545) Féll skriða í Vatnsdal á bæ, er hét Skíðastaðir. Létust þar undir 14 menn. Túnið hljóp á Hnausa, þar á eyrarnar, þar sem nú er mesti heyskapur á frá Þingeyrum. Fannst enginn aftur, nema hægri hönd af Sæmundi bónda, sem þekktist af silfurbaug, er hann brúkaði; vildu menn svo halda þá, að hönd hans ætti kirkjulegstað að fá fyrir ölmusur hans (Vatnsfjarðarannáll elsti). …(1545) Hljóp skriða í Vatnsdal og tók af Skíðastaði, urðu þar undir 14 menn um nóttina (Gottskálksannáll). …(1545) Þá féll sú mikla skriða í Vatnsdal ..... og tók af einn bæ, sem hét Skíðastaðir ...... Þar bjó sá maður, er Sæmundur hét. ..... (Þessi Sæmundur skyldi hafa mjög lagt í vanda að láta þjóna (vinna) á helgum dögum, og skyldi þetta skeð hafa eina mánudagsnótt. Eina dóttur gifta hafði hann átt á Suðurnesjum á Miðnesi). (Fitjaannáll). …(1545) Ár 1547 eða um það bil, bjuggu hjón á bæ nokkrum norðanlands, Skíðastöðum í Vatnsdal, sem áttu mikil efni í búfé og eigi síður í búsmunum. Þau unnu sér og fjölskyldu sinni á helgum dögum sem sýknum. Um haustið bar svo við að kvöldi til, á meðan sauðamaður var að reka sauði of stórgripi til beitar, að fjallið þar fyrir ofan rifnaði og kafði jarðsverði og stórgrýti bæinn sjálfan og það, sem þar hafði saman safnast, ásamt allri fjölskyldunni; verksummerkin eru auðsæ fram á þenna dag. Á flatanum eða í dalnum, sem áin fellur eftir, er jörðin opin inn að iðrum, svo að hún spýr upp miklu vatnsmagni og myndar poll, sem mönnum ber enn ekki saman um, hve djúpur sé. Voru þar áður grösug engi og árbakkarnir mjög yndislegir. Sauðamaðurinn einn komst af heilu og höldnu frá ósköpum þessum, ásamt hjörð sinni (Íslensk annálabrot). – Skíðastaðir: (í Hnausalandi, Hnausar fyrst byggðir 1711) …Hefur hér heitið jörð til forna, sem lá undir Þingeyjarklaustur. Hana tók fjallskriða fyrir meir en hálft annað hundrað árum. Leifar af túninu sjást enn nú við sunnanverða skriðuna. Engin önnur byggðarmerki eru eftir. Segja menn svo, að tjörn sú, sem nú er kölluð Skriðutjörn, hafi þá orðið, en áður verið upp á fjallinu. Það segir og almennilegt mál, að landið, sem nú er kallað Hnausar, hafi af þeirri jarðarinnar umturnan orðið, og staðar numið á Sveinsstaða og Steinnes landi. En áður hafi Vatnsdalsá runnið þar sem nú er skriðutjörn og svo norður fyrir austan Hnausana, þar sem enn í dag er kallað Árfar en með því hræðilega skriðufalli hafi áin stíflast úr sínum forna farveg og brostið vestur á Sveinsstaða og Steinness land, þangað sem nú rennur hún. (Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns, Neðri Vatnsdalshreppur 1713). – Skíðastaðir: ...Skriður valda oft miklu tjóni norðanlands, t.d. í Austurdal í Skagafirði, Norðurárdal, en einkum þó í Vatnsdal, þar sem menn hafa orðið fyrir hörmulegum áföllum af þeirra völdum. Síðasta skriðuhlaupið var þar 1720. Hefur Horebow frá því skýrt og leiðrétt missögn Andersons um sama efni. En fyrir 175 árum, eða árið 1545, féll miklu stærri skriða á sama stað. Féll skriðan á bæinn Skíðastaði og eyddi honum, en 13 manns fórust í skriðunni. Vatnshlaup hafði komið úr fjallinu, sem sprakk fram, og bar það með sér stóra landspildu og þar á meðal túnið á Skíðastöðum handan frá austurhlíð dalsins og þvert yfir hann. Á landspildu þessari stendur nú allmyndarlegt bændabýli, sem Hnausar heita (Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar, 1752–57). – Skíðastaðir: ...Við komum að Hnausum. Það var ekki fyrr enn árið 1545 að landið þar fékk þann svip sem það nú ber. Þá stóð bærinn Skíðastaðir ofar í fjallinu og bjó þar ríkur bóndi, Sæmundur að nafni. Eina nótt síðsumar féll skriða og eyðilagði bæinn. Þar fórust 14 manns, og hvorki sást tangur né tetur af þeim ef frá er talin hægri hönd Sæmundar sem þekkja mátti af silfurhring. Talið var að henni hefði hlotnast kirkjuleg greftrun vegna mildi sinnar í garð fátækra. Vatn hafði safnast í fjallinu og orsakað skriðuna. Túnið á Skíðastöðum barst niður á sendna flöt í dalnum og þar sem bærinn Hnausar stendur nú. Vatn myndaðist þar sem skriðan kom (Konrad Maurer, Íslandsferð 1858). – Skíðastaðir: ...Um skriðufall í Vatnsdal er getið í árbókum Espólíns. Þar segir svo, árið 1545: ,,Að áliðnu sumri, um engjaslátt, féll skriða mikil í Vatnsdal eina nótt, á þeim bæ, er Skíðastaðir heita, þar urðu 14 menn undir ok bóndinn, sá hét Sæmundur ok var vel fjáreigandi, fannst ekki í skriðunni, þó leitað væri, annað en hönd Sæmundar bónda, sú hin hægri, og kenndist af því, að silfurbaugur var á. Svo var metið, sem sú hönd skyldi fá kirkjuleg fyrir ölmusugjafir, er hún var til höfð. Völlur hljóp langt fram yfir eyrar, ok er nú kallað að Hnausum. þar er nú byggð ok heyskapur góður. Hafði vatnshlaup komið úr hrauninu, ok hrundið fram túni, en þar var stöðuvatn á sléttlendinu, er vatnið nam staðar”. (Þorvaldur Thoroddsen, Rannsóknaferðir sumarið 1888, Ferðabók II, 2. útg. 1958–60). – Hnausar I: …Býlið er byggt í landi Skíðastaða hinna fornu, sem fóru undir skriðu 1545 og fyrst í ábúð 1711, áður nýtt frá Þingeyrum (Sigurður J. Líndal og Stefán Á. Jónsson (ritstj.), Húnaþing II, 1978). – Skíðastaðir/Hnausar: ...Byggð í Sveinsstaðahreppi austan vatna kallast í daglegu tali Austursíða. Þetta er einföld bæjaröð norðvestur af Vatnsdalsfjalli og inn með því. Hnausar standa þó niður á láglendinu, en áður fyrr voru Skíðastaðir upp í fjallshlíðinni austur frá Hnausunum. Skíðastaðaskriðan (1545) tók þann bæ af „og sprakk þá fram völlur sá sem Hnausar kallast“, segir Espólín. Eftir skriðuna var jörðin nýtt sem sel frá Þingeyrum. ...Bærinn (Hnausar) stendur framarlega á láglendinu milli Hnausatjarnar og Vatnsdalsár, á samnefndu landsvæði, litlu sunnar en móts við Skriðuskarð í Vatnsdalsfjalli. ...Býlið er byggt í landi Skíðastaða hinna fornu, sem fóru undir skriðu 1545, og fyrst í ábúð 1711, áður nýtt frá Þingeyrum (Sigurður J. Líndal og Stefán Á Jónsson (ritstj.), Húnaþing II, 1978). – Skíðastaðir: ...Skíðastaðir voru þekktir þegar á landnámsöld, en bæinn tók af í skriðu árið 1545, og voru Skíðastaðir þó nýttir af einhverju leyti sem sel fyrst á eftir. Hnausarnir, sem samnefndir bæir draga nafn sitt af, mynduðust í skriðu þessari, og má raunar segja að Skíðastaðir og Hnausar séu sami bærinn, sem hafi einungis verið færður vegna náttúruhamfara. Ýmsar þjóðsögur mynduðust í sambandi við þessa miklu skriðu, eins og svo margar aðrar, sem manntjón hlaust af. Ein þeirra segir að upp úr skriðunni hafi staðið handleggur af manni og hafi hringur mikill og fagur verið á baugfingri handarinnar. Þóttust menn þar þekkja hönd Sæmundar bónda á Skíðastöðum, og töldu að hún ætti að fá að hvíla í vígðri mold, þar eð höndin sú hefði marga ölmusuna rétt að fátæklingum. Þó voru sögurnar fleiri, er lutu að peningagræðgi bóndans, og töldu sumir skriðuna hegningu Sæmundar fyrir að láta ávallt vinna á sunnudögum. Reyndar er það augljóst að með tímanum hefur orðið nokkur ruglingur á frásögnum af Skíðastaðaskriðu og Bjarnastaðaskriðu, sem féll tæpum tveimur öldum seinna. En þó er víst, að í skriðunni fórust flestir ef ekki allir heimamenn á Skíðastöðum, og er í Skarðsannál minnst á 14 manns í því sambandi (Sigurður J. Líndal og Stefán Á Jónsson (ritstj.), Húnaþing III, 1989). – Skíðastaðir/Hnausar: ...að fyrrum stóð bær þar mitt á milli í hlíðinni, Skíðastaðir, en þeir tókust af í skriðuhlaupi árið 1545. Hefur skriðan átt upptök ofarlega í hlíðinni undan skriðuskarði í háegginni, en norðan þess er þverhnípt klettahyrna, sem heitir Hrafnaklettar. Túnið og annar jarðvegur í hlíðinni hefur flest af og steypst fram á flatlendið ásamt vatni, aurleðju og lausagrjóti. Skriðan hefur runnið fram litlu sunnar, en þjóðvegurinn þverbeygir niður af Axlarbölum hjá Aralæk og vestur yfir sléttlendið í stefnu sunnanhalt við Sveinsstaði. Þar á miðju sléttlendinu sunnan vegar er góðbýlið Hnausar, er standa beint niður af hinum fornu Skíðastöðum. Bærinn stendur á lágum bala, og austan við hann er allstór tjörn milli túns og fjallsróta. Vatnsdalsá rann fyrrum að mestu leyti þar, sem nú er Hnausatjörn og út með Axlarböndum, en kvísl mun þó einnig hafa verið í núverandi farvegi, að minnsta kosti bendir nafnið Eylendi til þess, að kvíslar hafi runnið á báða bóga. Við skriðuhlaupið stíflaðist Vatnsdalsá og djúp tjörn myndaðist við fjallsrætur. Er hún kölluð Skriðutjörn í Jarðabók Á.M., nú Hnausatjörn. Úr henni rennur lítil læna eftir hinum forna farvegi, sem kallast Árfarið og beygir vestur í Hnausakvísl á móts við Steinnes. Hygg ég, að sá hafi verið farvegur meginárinnar, er skriðan féll, en farvegurinn út með Axlarbölum þá þegar fylltur eðju og gróðri að mestu. Þar, sem jarðvegur úr Skíðastaðahlíð valt fram yfir sléttlendið, myndaðist kargaþýfi, sem greri brátt og varð afar grasgefið, en afleitt að slá. ...Jarðvegur er mjög gljúpur undir fjallshlíðinni, og kom það vel í ljós, þegar brú var gerð á Árfarið. Þar var botnlaus eðja og ægisandur, kolsvartur. Virðist sem þungi skriðufallsins hafi ýtt og skolað burtu jarðvegi við brekkuræturnar þar, sem Hnausatjörn er nú, enda segir Jarðabókin, að tjörnin hafi myndast í skriðuhlaupinu. Hún er þó 300 – 500 m á breidd og 600 m löng. ,,Voru þar áður grösug engi og árbakkar yndislegir,” segir Gísli Oddsson (í Íslenskum annálabrotum). – Jarðabókin segir líka, að skriðutjörn hafi áður verið uppi á fjallinu, enda bendir ýmislegt til þess, að mikill vatnsagi hafi fylgt skriðufallinu. Skriðueðjan hefur fallið sem foss ofan úr hlíðinni og grafið sér hyl, þar sem Hnausatjörn er nú. Það er stórgrýtt í botni, en undir grjótlaginu er gljúpur jarðvegur og sandur. …Skíðastaðaskriða féll að áliðnu sumri, og fórust þar 14 menn. Engin merki sjást bæjarins, en við norðurjaðar skriðunnar, 90 m hærra en Hnausatjörn eru greinileg tóftarbrot, um 18 m löng að innanmáli og röskir 3 m á breidd. Gætu þetta verið fjárhús frá Skíðastöðum, en kynnu einnig að hafa verið beitarhús frá Hnausum, yngri. Suður af rústunum er allmikill hvammur í skriðunni, og hefur bæjarstæðið vafalítið verið þar (Árbók FÍ, 1964).

HAH05133

associative

HAH00632

associative

HAH00512

associative

27.5.1886

Sameiginleg landamörk

HAH00514

associative

28.5.1889

sameiginleg landamörk

HAH00479

associative

26.5.1891

Hnausar eiga 8/16 af Sauðadal á móti Stórugiljá sem á 7/16 og Öxl sem á 1/16

HAH00536

associative

28.5.1889

Sameiginleg landamörk við Sauðadal

HAH00269

associative

28.5.1889

Sameiginleg landamörk við Sauðadal

HAH00056

associative

28.5.1889

Sameiginleg landamörk við Sauðadal

HAH05653

associative

úrsmiður þar 1890

HAH09292

associative

barn þar

HAH03104

associative

barn þar 1905

HAH00037

associative

28.5.1889

Sameiginleg landamörk við Sauðadal

HAH00292

associative

28.5.1889

Sameiginleg landamörk við Sauðadal

HAH00633

associative

28.5.1889

Sameiginleg landamörk við Sauðadal

HAH00498

associative

28.5.1889

Sameiginleg landamörk við Sauðadal

HAH00499

associative

28.5.1889

Sameiginleg landamörk við Sauðadal

HAH00550

associative

28.5.1889

Sameiginleg landamörk við Sauðadal

HAH00068

associative

28.5.1889

Sameiginleg landamörk við Sauðadal

HAH00525

associative

28.5.1889

Sameiginleg landamörk við Sauðadal

HAH10031

associative

Sveinsstaðahreppur 1000-2005

is the associate of

Hnausar í Vatnsdal

HAH06709

associative

Ingibjörg Þórarinsdóttir (1853) vk Miðhópi

is the associate of

Hnausar í Vatnsdal

Vinnukona þar 1910

HAH06565

associative

Júlíus Sófus Jónsson (1886-1959) Hólkoti og Gilsstöðum Vatnsdal, -vkm Hæðarenda Rvk

is the associate of

Hnausar í Vatnsdal

var þar 1901

HAH01778

hierarchical

Oddný Jónsdóttir (1902-1989) Hnausum

controls

Hnausar í Vatnsdal

1980

ráðskona þar frá 1980

HAH09052

hierarchical

Magnús Steindórsson (1841-1915) Gilsstöðum og Hnausum

controls

Hnausar í Vatnsdal

Bóndi þar

HAH09245

hierarchical

Kristín Pálmadóttir (1889-1985) frá Hnausum

controls

Hnausar í Vatnsdal

Húsfreyja þar

HAH09162

hierarchical

Sveinbjörn Jakobsson (1879-1958) Hnausum

controls

Hnausar í Vatnsdal

Húsbóndi þar 1920 og enn 1957

hierarchical

Kristín Vilhjálmsdóttir (1896-1978) ljósmóðir Kötlustöðum

controls

Hnausar í Vatnsdal

Húsfreyja þar

HAH05681

hierarchical

Jón Pálmason (1930) Hnausum

controls

Hnausar í Vatnsdal

Húsbóndi þar

HAH05259

hierarchical

Jakobína Þorsteinsdóttir (1877-1948) Hnausum

controls

Hnausar í Vatnsdal

Húsfreyja þar

HAH01185

hierarchical

Eiríkur Erlendsson (1906-1987) Hnausum

controls

Hnausar í Vatnsdal

bóndi þar

HAH05218

hierarchical

Jakob Guðmundsson (1880-1915) Hnausum

controls

Hnausar í Vatnsdal

bóndi þar

HAH06394

hierarchical

Björn Magnússon (1876-1949) Cand.phil. bóndi á Hnausum

controls

Hnausar í Vatnsdal

bóndi þar

HAH02858

hierarchical

Björn Kristófersson (1858-1911) Holti á Ásum

controls

Hnausar í Vatnsdal

um 1910

HAH03289

hierarchical

Elna Thomsen (1936-2017) Hnausum

controls

Hnausar í Vatnsdal

1958

HAH01713

hierarchical

Leifur Sveinbjörnsson (1919-2008) Hnausum

controls

Hnausar í Vatnsdal

1958

HAH04052

hierarchical

Guðmundur Hjálmarsson (1861-1955) Kagaðarhóli

controls

Hnausar í Vatnsdal

um1910

HAH04335

hierarchical

Guðrún Jasonardóttir (1838-1919) Hnausum

controls

Hnausar í Vatnsdal

um 1890

1890 og 1901

HAH03337

hierarchical

Erlendur Erlendsson (1874-1943) Hnausum og Auðólfsstöðum

controls

Hnausar í Vatnsdal

um1920