Corporate body

Spákonufell

(1950)

Spákonufell er landnámsjörð, var ætíð í bændaeign og hið mesta höfuðból. Þar bjó hin fræga Þórdís spákona, sem bærinn heitir eftir. Bærinn stendur við rætur Spákonufells, vel hýstur í gömlum stíl. Spákonufell var kirkjustaður til 1928. Við norðurenda túnsinshefur nú verið reist skilarétt fyrir Höfðahrepp.
Núverandi eigandi jarðarinnar er Höfðahreppur. Engin hús eru á jörðinni en túnin nytjuð af íbúum í Höfðahreppi.

Spákonufell [fjall]; Höfðahreppur; Árbakki; Hrafndalsá; Tungufelli; Kambadalsá [Kambaá]; Smiðjugil; Sæunnarstaðir; Bergsstaðir; Kambadalstjarnir; Almenningur í Skagaheiði; Fossbunga; Fossdalsá; Fjallabaksá; Botnalækur; Botnaflá; Hof; Hofsland; Litlibakki; Botnaflá; Ölduhóll; Brandaskarðsgilsbotn; Harrastaðir; Leynidalir; Borgarhaus; Grenjadalur; Landamerkjagil; Sandlækur; Sandlækjarós; Finnstaðir; Háagerði; Höfðahólar; Kelduós; Grjótrjettin; Spákonufellshöfði; Kornhús; Assistentsstofa; Sandendi; Vindhæli; Hraun; Langatangi; Deildarhamar; Höskuldsstaðkirkja:

1935- Jakob Jens Jóhannsson 11. apríl 1887 - 5. júní 1935. Bóndi á Finnsstöðum og Spákonufelli á Skagaströnd, A-Hún. Kona hans; Emma Pálína Jónsdóttir 4. ágúst 1890 - 29. feb. 1976. Húsfreyja á Efra-Spákonufelli, Hofssókn, A-Hún. 1930. Húsfreyja á Finnsstöðum og Spákonufelli, Vindhælishr., A-Hún. Síðast bús. í Reykjavík. Nefnd Pálína Emma í Æ.A-Hún. og Lögfr. Spákonufelli til 1948.

Um Spákonuarf – Gripla, 1. Hefti (01.01.1980), Bls. 102-134. http://timarit.is/view_page_init.jsp?gegnirId=000507985

Rekamörk þurfa nokkurrar athugunar við.
1) Fyrst er talinn Spákonuarfur milli „Varar ennar fornu og Deildarhamars“. Fornavör er í Hraunsvík, og nefnt hóp er á milli Fornuvarar og Deildarhamars. Nafn þessa hamars er ekki á Uppdrætti íslands (1972, 1:250.000), en hann er auðfundinn á uppdrættinum, því að sýslumörkin liggja yfir hann. Þessi rekafjara er ekki víðáttumikil, en er sögð ein hin rekasælasta á öllum Skaga.
2) Næst er bilið milli Laxár í Nesjum og Fossár. Innan þessara takmarka voru fjórar jarðir í byggð, þegar Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns var skráð (kaflinn um Vindhælishrepp dagsettur 23. október 1708): Saurar í Nesjum, Kálfshamar í Nesjum, Sviðningur í Nesjum og Björg (Bjargir). Segir þar um Saura að rekavon sé lítil, og á jörðin allan viðreka, en hvalreki er Spákonuarfur og hefur ei jörðunni fylgt um langan aldur. Um Kálfshamar er sagt að rekavon sé sæmileg, en hvalrekinn er kallaður Spákonuarfur og heyrir ekki jörðunni til. Síðan er bætt við: „Hvalrekann eiga Höskuldsstaðir og aðrar kirkjur, vide ut supra Höskuldsstöðum“.
Um næstu tvær jarðir er ekki annars getið en að þær eigi sjálfar allan reka, en hann er að vísu sagður mjög torsóttur niður há björg.
3) Næsta rekamark frá Rauðaskriðu til Hrafnsár hefur verið endurtekið athugasemdalaust í máldögum Höskuldsstaðakirkju og víðar uns kemur að dómi frá árinu 1634. Guðmundur Hákonarson lögsótti Bjarna Ólafsson, bónda á Bakka undir Brekkum, fyrir að hafa hirt hvalspart, sem Guðmundur taldi eign Þingeyrakirkju og Hvammskirkju. Hvalinn hafi rekið á Bakkafjöru, og hafi bæði Höskuldsstaðamenn og Spákonufellsmenn tekið hlut sinna kirkna af þessum hval í samræmi við máldaga. Því næst bar Guðmundur fram gamlan kirknanna máldaga er tíðlega almennilega kallast Spákonuarfur, hann svo hljóðandi: Spákonuarfur er frá milli Fornuvör og vestur til Deildarhamars, þar næst vestur til Laxár og Fossár, þá frá Rauðaskriðu til Rafnsár, þá í Hellirsvík til marks við Finnsstaði; fyrir Finnsstöðum fimmdeildur, hverfa þrír hlutir til Spákonuarfs en tveir til lands; fyrir Árbakka er Spákonuarfur að öllum hluta, þá næst inn frá Þórlaugardys og í miðja Selvík. Heldur nú áðurskrifaður Guðmundur að hvalinn hafi á fjöru rekið í því takmarki sem máldaginn tilvísar og ákveður (frá Rauðaskriðu til Rafnsár). Bjarni bóndi hefur lagt fram bréf frá 1568, þar sem eigandi Bakka lýsir rekaeign jarðarinnar svo að Bakki eigi land og reka í Stóruþúfu fyrir innan Rafnsá og hálfa Þrætuvík í reka, og hennar land og reki sé útí Rauðasuntu (svo) eð neðra og þar réttsýnis uppá Sinubrún og svo gagnvart inn í Rafnsá eð efra . . .‘.
Í dómsforsendum segja dómarar m. a.: með því vér vitum að Spákonuarfur eður máldagi er að nokkru leyti fyrir jarðarinnar Bakka landi út frá Rafnsá, er bréf Páls (eiganda jarðarinnar 1568) vill allan frá sneyða, en fáum nú ei fullkomlega að vita hvört hann er að öllu leyti fyrir þessarar jarðar landi, sakir ókunnugleika þess örnefnis Rauðaskriðu (er í áður skrifuðum máldaga stendur) hvört hún er utar fyrir Bakkalandi en hvalinn rak upp, eður kann sunnar vera . . .
Dómarar biðja Guðmund Hákonarson segja hvar Rauðaskriða sé á þessu svæði, og reynist satt að hún sé út frá því plássi sem oftgreindan hval á rak, þann Bjarni að sér tók, þá dæmum vér þann hvalpart eigu Guðmundar Hákonarsonar Þingeyra og Hvamms kirkna vegna, slíkt sem kirkjunum til heyrir eftir máldaganum, og Bjarna Ólafsson skyldugan fullum gjöldum Guðmundi H. syni svara fyrir hvalinn . . . en geti Guðmundur ekki votta leitt um Rauðaskriðu (sem fyrr er téð) þá líst oss lögmaður með skynsömum mönnum verði það landspláss yfir sjá og álykti hvar líklegast og réttast sé sú oftnefnd Rauðaskriða vera muni sem máldaginn vísar til, því hún er óbrigðanlega eftir því hann greinir einhvörs staðar um það pláss . . .
Örnefnin Rauðaskriða og Hrafnsá eru bæði ókunn nú á dögum, og kemur brátt aftur að því máli, en hér er vert að líta á ummæli frá 1708 í Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns um reka fyrir heimalandi á Bakka (þar nefndur Litli-Bakki): Rekavon lítil af trjávið fyrir heimalandi, en um hvalreka vita menn ógjörla að undirrjetta, en þykjast heyrt hafa áður hafi hjer hval rekið, og þann hafi eigandi að sjer tekið og síðan hafi dómur á gengið og dæmt þennan hval frá jörðinni til Höskuldsstaðakirkju og annara kirkna, sem eiga ítak í Spákonuarf, og kunna nálægir hjer um ei framar að undirrjetta.

IS HAH-Bæ

Final

Full

GPJ 4.3.2019

• Icelandic

Landamerkjabók Húnavatnssýslu No. 91, fol. 47b – 48. 23.5.1889
Húnaþing II
Um Spákonuarf – Gripla, 1. Hefti (01.01.1980), Bls. 102-134. http://timarit.is/view_page_init.jsp?gegnirId=000507985