Corporate body

Grímstunga í Vatnsdal

(950)

Forn kirkjujörð og prestssetur til 1847. Bærinn stendur á sléttu hólbarði rétt sunnan Álku spöl neðan brekkna. Takmarkast jörðin af Vatnsdalsá að austan, en Álku að vestan. Beitarhús [Kvisthagi] móti Forsæludal. Þar hét Litlidalur áður. Fyrrum átt jörðin alla Grímstunguheiði suður á há Stórasand. Fjölfarinn reiðvegur lá yfir yfir heiðarnar niður hjá Grímstugu. Heimagrafreitur er efst í túni. Í túnjaðri var Grímstungukot, en sel við Selkvísl, er skilur heimaland og heiði. Skútabær við Álku á Skúteyrum. Grímstungusel var í Fremridal. Íbúðarhús byggt 1921, 754 m3. Fjós fyrir 11 gripi. Fjárhús yfir 255 fjár. Hlaða 450 m3. Votheysgryfjur 120 m3. Haughús 160 m3. Tún 29,3 ha. Veiðiréttur í Vatnsdalsá og Álku.

Vatnsdalur; Áshreppur; Grímstunguheiði; Vatnsdalsá; Kvisthagi; Forsæludalur; Stórisandur; Grímstungukot; Selkvísl; Skútabær; Skúteyrum; Grímstungusel; Fremridal; Undornfellskirkja [Undirfellskirkja]; Álka [Álptará - Álptaskálará]; Álptaskálarárgil [Álkugil]; Búkarkvísl; Lambatungur; Haukagilsheiði; Rjettarhólmi; Pollshamar; Sauðarskjól; Hjarðartunga:

Grímstunga, kölluð af sumum Grímstungur.
Kirkjustaður og beneficium. Jarðardýrleiki er óviss, því jörðin tíundast öngvum, og hefur aldrei tíundast í manna minni; en þótt jarðabókin 1698 kalli hana xxxv þá vita menn engin rök til þess. Staðarhaldarinn Sr. Hallur Olafsson. Landskuld engin og hefur aldrei verið í manna minni, því þessi beneficiator heldur staðinn frí, so sem allir aðrir. Leigukúgildi engin og hafa ei verið fyrr nje síðar, en heimastaðnum fylgir iiii og eitt hálflt kúgildi, sem eru staðarins inventarium; allra þeirra ávaxta nýtur presturinn til uppheldis sjer og ábyrgist þau við öllu, so sem aðrir beneficiatores. Kvaðir öngvar. Kvikfjenaður vii kýr, i kvíga veturgömul, lxvii ær, xiii sauðir veturgamlir, lxv lömb óvís, ii hestar, v hross, i foli veturgamall, iii unghryssur. Fóðrast kann viii kýr, xxx lömb, lx ær, viii hestar. Afrjett á staðurinn, sem staðarbaldarinn ljær hvörjum er hann vill fyrir toll. Torfrista og stúnga næg. Rifhrís til kolgjörðar og eldiviðar bjarglegt Silúngsveiðivon í Vatnsdalsá má ekki telja, en í fjallvötnum í Grímstúngulandi gagnvæn, en örðugt mjög til að sækja. Eggversvon nokkur af álftareggjum.
Grasatekja hjálpleg. Hvannatekja og róta gagnvæn. Engjatak eður beit eignar presturinn staðnum í Saurbæjarlandi, þar sem heitir Saurteigur; það er ekki brúkað í manna minni til Grímstúngu. Beit eignar presturinn staðnum fyrir austan Vatnsdalsá, þar sem kölluð er Sundhlíð í Túngufjalli; óákveðið er hvað lengi eður fyrir hvað margan peníng staðurinn eigi það itak, en það er í vissum reit takmörkuðum á þá síðu sem til Túngu veit, og brúkar staðurinn það enn. Túninu granda leirskriður af brattlendi. Enginu grandar Vatnsdalsá með sandi og leiri. Ekki er fjárhúsi óhætt fyrir snjóflóði.
Grímstungukot hefur hjer hjáleiga verið í túninu, bygð fyrst fyrir 40 árum eður fleirum, en fyrir 4 eður 5 árum í eyði lögð, sökum þess, að staðarhaldarinn mátti ekki án vera grasnautnarinnar. Landskuld var lx álnir og betalaðist í öllum gildum landaurum. Leigukúgildi iii, og guldust leigur í smjöri eður öðrum landaurum. Kvaðir voru öngvar.
Tún og engjar yoru í afmörkuðu plátsi, og naut ábúandi allra annara hlunninda í óskiftu landi, fyrir utan heiðartolla. Ei má hjer aftur byggja, nema staðurinn missi nauðsynlega grasnautn sína.

Þórhallastader.
Eru almenn munnmæli að í staðarins Grímstúngu landi hafi að fornu bólstaður verið. Enginn veit rök til þess, nema bæjarnafnið og Grettissögu. Bæjarstæðið er öllum kunnugt
og heldur það enn nafninu. Girðíngarnar hafa brattlendisskriður og Vatnsdalsá eyðilagt, og að manna meining aldrei bólstaður verið í 200 ár eður lengur. Það er nú átölulaust
um aldur og æfi Grímstúngu land, og örvænt aftur að byggja, því skriður hafa töður og engjar öldúngis eyðilagt.

Kot.
Menn segja að í fornum Grímstúngu skjölum sje þessi jörð kölluð Torfustader. Jarðardýrleiki xx og so tíundast presti og fátækum. Eigandinn er Grímstúngu kirkja og beneficium.
Abúandinn Þorvarður Skeggjason, býr á hálfri. Annar ábúandi Jón Höskuldsson býr á hálfri. Landskuld af allri jörðunni i & xx álnir, og so hefur verið í næstu 17 ár. Geldur helming hver ábúenda. Betalast með vallarslætti, þrír eyrisvellir fyrir xx álnir, xii stikur vaðmáls fyrir xxx álnir, hitt í kaupstaðargjaldi, eður ullarvöru ef kaupstaðargiald skortír, og þó oftast xx álna fóðnr af allri jörðinni. Leigukúgildi vi, leigir helming hver. Leigur betalast í smjöri heim til staðarins. Kvaðir öngvar. Kvikfje hjá Þorvaldi iii kýr, xx ær, viii lömb, i hestur, i hross með fyli. Hjá Jóni ii kýr, xxx ær, i gymbur veturgömul, x lomb, i bestur, i foli tvævetur. Fóðrast kann iiii kýr, i úngneyti, xxx ær, xxiiii lömb, iiii hestar. Torfrista og stúnga sæmileg. Laxveiðivon í Vatnsdalsá lítil. Silúngsveiðivon í sama máta. Selstöðu fá ábúendur í Grimstúngulandi, og segja menn, að xx álnir landskuldar komi þar fyrir; þó gjaldast þær xx álnir hvört sem selstaðan er brúkuð eður ei. Beit fá ábúendur af staðarhaldaranum, þá nauðsyn krefur um vetur, og hefur hann það ekki til kaups metið. Enginu granda leirskriður úr fjalli.

Smidshóll heitir örnefiii í landsplátsi því, sem Grímstúngu er eignað millum Kots og Þóroddstúngu. Landsplátsið nefna menn Sundhlíð, vide Grímstúngu. þar sem þetta örnefni Smiðshóll er, ætla menn bygð muni hafa að fornu verið. Engin vita menn rök til þess og öngvar sjást hjer girðínga nje tófta leifar, og geta menn að skriða hafi það eyðilagt.
Ómögulegt er hjer að byggja.

lausamaðurinn, Sveinn Jónsson, síglaður og hlæjandi. Hann dáði Lárus bónda mikið og nefndi hann jafnan húsbóndann með virðingartóni. Sveini þótti ósköp vænt um flöskuna og naut áhrifa hennar af innileika. Aldrei skipti Sveinn skapi og virtist sem öllum þætti vænt um hann er honum kynntust. Aldrei var Sveinn við kvenmann kenndur, svo vitað væri. Hann taldi heimili sitt í Grímstungu til æviloka. Þótti við hæfi í erfísdrykkju Sveins að hafa í staupinu og nokkrir náfrændur hans fóru síðan að leiðinu og tóku lagið.

Í Grímstungu var gamall og stór bær sem stóð sunnan og ofan við gamla kirkjugarðinn. Man ég ógreinilega eftir bænum nema hvað hann var hrörlegur. Hann var að mestu úr torfi sem flestar byggingar á þessum tíma. Baðstofan var portbyggð og vestust í röð bæjarhúsanna. Aðeins einu sinni mun ég hafa komið í Grímstungubæinn. Aðalíverustaður heimilisfólksins var á efri hæð baðstofunnar en eldhúsið niðri og gengið úr því upp í baðstofuna á loftinu. Arið 1921 var íbúðarhúsið byggt í Grímstungu það er enn stendur og var Karl Friðriksson þar yfirsmiður. Lengi vel var ein stofa þvert yfir húsið að sunnanverðu, kölluð baðstofa að fyrri siðvenju og var þar vinnustaður heimilisfólksins og svefnhús fyrir sumt af því. Foreldrar Péturínu sváfu í baðstofunni og einnig Ragnheiður, systir hennar. Hjónin sjálf sváfu lengst af í vesturhúsinu sem var fyrir miðju húsinu að vestan en stofan var í norðvesturhorni þess.

Ábúendur;

1899-1910- Björn Eysteinsson 1. janúar 1849 - 23. nóvember 1939 Bóndi á Hurðarbaki á Ásum 1784-77, síðar á ýmsum stöðum; í Svínadal, Vatnsdal og Víðidal og á Réttarhóli frá 1886-1891. Lengst af bóndi í Grímstungu í Vatnsdal. „Alkunnur dugnaðar- og atgervismaður, allra manna úrræðabeztur; hófst úr fátækt til góðra efna, rausnarmaður“ segir í ÍÆ. Seinni kona hans; Helga Sigríður Sigurgeirsdóttir 25. maí 1860 - 14. október 1906 Var í Svartárkoti, Lundarbrekkusókn, S-Þing. 1860. Húsfreyja í Grímstungu.

1910- Lárus Björnsson 10. desember 1889 - 27. maí 1987. Bóndi í Grímstungu í Vatnsdal, Hún. Bóndi í Grímstungu, Undirfellssókn, A-Hún. 1930. Kona hans 13.5.1915; Péturína Björg Jóhannsdóttir 22. ágúst 1896 - 23. júlí 1985 Húsfreyja í Grímstungu, Undirfellssókn, A-Hún. 1930. Síðast bús. í Áshreppi.

1947-1953- Ragnar Jóhann Lárusson 5. júlí 1924 - 7. apríl 2016. Var í Grímstungu, Undirfellssókn, A-Hún. 1930. Verkstjóri í Kópavogi. Kona hans; Elín Jónsdóttir 28. mars 1926 - 7. nóv. 2013. Var á Rauðabergi II, Prestbakkasókn, V-Skaft. 1930. Húsfreyja og fékkst við ýmis störf í Kópavogi.

1959-1964- Grímur Heiðland Lárusson 3. júní 1926 - 23. okt. 1995. Bóndi í Grímstungu í Áshr., A-Hún., síðar verkamaður í Reykjavík. Var í Grímstungu, Undirfellssókn, A-Hún. 1930. Síðast bús. í Reykjavík. Seinni kona hans; Magnea Halldórsdóttir 22. ágúst 1931 - 23. mars 2013. Húsfreyja í Reykjavík.

Landamerkjaskrá fyrir Grímstungu heimalandi og heiðarlandi, eign Undornfellskirkju, liggjandi í Áshreppi í Húnavatnssýslu.

Að vestanverðu ræður Álptaskálará allt þar til Búkarkvísl í hana rennur, síðan ræður Búkarkvísl til sinna upptaka, og svo til suðurs, eptir því sem vötn að draga, svo allar hálfar Lambatungur móts við Haukagilsheiðar eiganda. Úr Álptaskálarárgili er stefnan eptir fornum farveg, er liggur fyrir sunnan svo nefndan Rjettarhólma, og stefnir til landnorðurs úr gilinu, og beint í Pollshamar austan Vatnsdalsár, er sá klettur niður við láglendið nokkru utar en Sauðarskjól. Að austanverðu ræður Vatnsdalsá allt til hennar upptaka, og svo beint til suðurs, til jökla.

Undornfelli, 10. júní 1890.
Hjörleifur Einarsson vegna prestakallsins.
J. Hannesson, vegna eiganda og umráðamanns Haukagils.

Lesið upp á manntalsþingi að Ási í Vatnsdal, hinn 10. júní 1890, og innfært í landamerkjabók Húnavatnssýslu, No. 221, fol. 115.

Gamli bærinn í Grímstungu sem var rifinn 1921 stóð þar sem nýbýlið Hjarðartunga stendur.

Kvisthagi, beitarhús frá Grímstungu. Eigandi Eggert Lárusson en nýttur af Lárusi Björnssyni.
Byggingar frá 1944. Fjárhús yfir 350 fjár. Hlaða 450 m3. Votheysgryfja 50 m3. Tún 12 ha. Veiðiréttur í Vatnsdalsá.

Húnaþing II bls 348

IS HAH-Bæ

Final

Full

GPJ 1.4.2019

• Icelandic

Guðmundur Paul
Jarðarbók Árna Magnússonar og Eggerts Ólafssonar 1706. Bls 284
file:///C:/Users/Notandi/AppData/Local/Microsoft/Windows/INetCache/IE/TYHI81U1/H%C3%BAnavatnss%C3%BDsla.pdf
Landamerkjabók Húnavatnssýslu, No. 221, fol. 115.
Húnaþing II bls 348
Húnaþing II bls 340